काठमाडौं । दसैँ, नेपालीहरूको सबैभन्दा ठूलो चाड, मात्र नभएर यो सांस्कृतिक एकता, पारिवारिक मिलन र भावनात्मक गहनताको प्रतीक पनि हो । हरेक वर्ष असोजमा आउने यो पर्वमा रेडियो, टेलिभिजन र युट्युबमा मङ्गल धुन र दशैं गीतहरूले वातावरणलाई रौनकपूर्ण बनाउँछन् ।
नेपाली सङ्गीतको इतिहासमा दशैंसम्बन्धी गीतहरूले विशेष स्थान ओगटेका छन्, जसले परदेशीको व्यथा, घर फर्किने उत्साह, आर्थिक दबाब र राष्ट्रिय कर्तव्यजस्ता विषयहरूलाई छुने गर्छन् । पुराना कालजयी गीतहरूले नयाँ पुस्तालाई पनि आकर्षित गरिरहेकै छन्, जबकि नयाँ सिर्जनाहरूले परम्परालाई आधुनिकता दिइरहेका छन् ।
यो लेख/भिडियोमा हामी दशैंका सदावहार गीतहरूको बारेमा चर्चा गर्दैछौं । हामीले मुख्य १० गीतहरू छानेका छौं, जसलाई लोकप्रियता, इतिहास र भावनात्मक गहनताका आधारमा वर्गीकरण गरेका छौं । प्रत्येक गीतको बारेमा विस्तृत विवरण दिएका छौं । जसले तपाईंलाई रोचक र जानकारीपूर्ण अनुभव दिनेछ भन्ने विश्वास लिएका छौं ।
१. नमुछे आमा दहीमा टीका
यो गीत दशैंको सदावहार र सर्वाधिक लोकप्रिय गीत हो, यो गीतले परदेश गएका छोराछोरीहरूको पीडा र आमाको प्रतीक्षालाई छुन्छ । यो गीतका शब्दहरू सन् १९९९ को कार्गिल युद्धको दौरान लक्ष्मण रायमाझीले लेखेका हुन् । सुरुमा नारायण रायमाझीले लोकभाकामा रेकर्ड गरेको यो गीत २०५७ मा कृष्णभक्त राई र लक्ष्मी न्यौपानेले आधुनिक शैलीमा गाएपछि चर्चित भएको थियो । यसलाई प्रशान्त तामाङले पनि चलचित्रमा रिमेक गरेका छन् ।
‘नमुछे आमा दहीमा टीका, नछरे जमरा… दैवले पर्दा उठायो आमा, आउँदिन फर्केर ।’ गीतका यी शब्दहरुले नेपाली युवाहरूको वैदेशिक रोजगारीको बाध्यतालाई प्रतिबिम्बित गर्छ । युट्युबमा यसका विभिन्न संस्करणहरूले करोडौं भ्यूज कमाएका छन्, र दशैंमा रेडियो, टिभी, युट्युव र विभिन्न स्ट्रिमिङ्ग साइटहरूमा यसको दबदबा रहन्छ । यो गीत सुन्दा जो कोहीको आँखा पनि रसाउँछ, सोही कारण यो गीतलाई दशैंको ‘आइकनिक’ बनाएको छ ।
२. यसपालि त यस्तै भो आमा – घर फर्किन नसक्ने छोराको विरह
जनगायक जीवन शर्माको यो गीत दशैंमा घर नफर्किने छोराको आमासँगको भावनात्मक संवाद हो । शब्द र सङ्गीत जीवन शर्माकै हुन्, जसले विदेशमा पसिना बगाउने नेपालीहरूको पीडा बोल्छ । यो गीत दशैंमा स्टेज कार्यक्रमहरूमा सबैभन्दा बढी अनुरोध हुने गीतहरूमध्ये एक हो । पुराना गीतहरूको सूचीमा यो कालजयी नै छ, र नयाँ पुस्ताले पनि यसलाई रिमेक गर्दैछन् । यो गीतको सरलता र गहन भावनाले यसलाई हरेक वर्षको दशैंमा अपरिहार्य जस्तै बनाएको छ ।
३. फौजीलाई कुन हो दशैं – सुरक्षाकर्मीहरूको कर्तव्य र पीडा
सशस्त्र प्रहरी बलको यो गीतले दशैंमा पनि देश सेवा गर्ने फौजीहरूको व्यथालाई छुन्छ । दीपक कोइरालाको शब्द, सुरेश गैरेको सङ्गीत र जगदीश समालको स्वर रहेको यो गीतले राष्ट्रिय भावना जगाउँछ र दशैंलाई सामाजिक जिम्मेवारीसँग जोड्छ । ‘फौजीलाई कुन हो दशैं, कुन हो चाड तिहार… कर्तव्य नै हाम्रो दशैं, कर्तव्य तिहार ।’ गीतका यी शब्दहरुले परिवारबाट टाढा रहनुपर्ने सुरक्षाकर्मीहरूको समर्पणलाई सम्मान गर्छ । यसको भिडियोमा सशस्त्र प्रहरीकै कलाकारहरू फिचर छन् ।
४. दशैं आयो (मुग्लान फिल्मबाट) – घर फर्किने उत्साहको उत्सव
चलचित्र ‘मुग्लान’ को यो गीत दशैंको खुशी र पारिवारिक मिलनलाई चित्रण गर्छ । लोकनाथ सापकोटाको शब्द र सङ्गीत रहेको यो गीतमा उदित नारायण झा र दीपा झाको स्वर रहेको छ । यस गीतमा जमरा, टीका र पिङको वर्णन छ, जसले गाउँघरको दशैंलाई जीवन्त बनाउँछ । दीलिप रायमाझी, विपना थापाजस्ता कलाकारहरू फिचर गरिएको यो गीतले युट्युबमा करोडौं भ्यूज कमाएको छ । यो गीतले परदेशी फर्किने आशालाई उत्सवपूर्ण बनाउँछ, जसले यसलाई दशैंको ‘हिट’ बनाएको छ ।
५. दशैं नै हो कि यो मेरो दशा – आर्थिक दबाबको तीतो यथार्थ
योगेश्वर अमात्यको यो गीतले विपन्न वर्गमा दशैंले ल्याउने समस्याका बारेमा बोल्छ । प्रेम बस्नेतको शब्द, न्ह्यू बज्राचार्यको सङ्गीत रहेको यो गीत करीब २ दशक पुरानो भएपनि हरेक दशैंमा बज्ने गर्छ । यो गीतले दशैंलाई उत्सव मात्र नभई दशा पनि हुन सक्छ भन्ने सन्देश दिन्छ । यो गीतले समाजको वास्तविकता प्रतिबिम्बित गर्छ ।
६. बिछोडको पीडा नसकी खप्न – क्लासिकल व्यथा
नारायण गोपाल र दिलमाया खातीको यो गीत ३० को दशकको हो, यो गीतमा रत्नशम्शेर थापाको शब्द र नारायण गोपालकै सङ्गीत रहेको छ । ‘बिछोडको पीडा नसकी खप्न दशैंको बेलामा… तिमीलाई भेट्न आउँदैछु फर्की रमाइलो गाउँमा ।’ गीतका यी शब्दहरुले परदेशीको घर फर्किने चाहनाबारे बोल्छ ।
७. वर्षमा दिनैमा लै लै – आधुनिक लोकप्रियता
सुगम पोखरेलको स्वरमा रहेको यो गीत पनि युवा पुस्ताले औधी रुचाएको दशैँ गीत हो । रवि श्रेष्ठको शब्दमा तयार भएको यो गीतमा पनि स्रोताले दशैँ गीतको फरक स्वाद लिने गरेका छन् । वर्षमा एक चोटी आउने दशैंले रमाइलो ल्याउने र निधारमा टीका अनि कानमा जमरा भएपनि विदेशमा रहेका नेपालीका आँखामा आँशु हुने कुरा गीतमा छ । ‘वर्षमा दिनैमा लै लै, हर्षका दिन यी लै लै… दशैं तिहार चाडबाड खुशीले सारा भ¥यो नि संसार ।’ गीतका यी शब्दहरुले दशैंको खुशी र विदेशी नेपालीहरूको आँसु दुवैलाई छुन्छ ।
८. दशैं तिहार – सुगम पोखरेलको हिट
गायक सुगम पोखरेलको गीत हो ‘दशैं तिहार’ शिलन्यास एल्बममा समावेश गीतलाई रवि श्रेष्ठले लेखेका हुन् । गीतमा संगीत गायक पोखरेलकै रहेको छ । गीतको भिडियोले युट्युबमा लाखौँ भ्यू पाएको छ । यो गीतले परदेशमा रहेका नेपालीहरूको भावना, परिवारसँगको बिछोड र चाडपर्वको रमझमलाई सुन्दर ढङ्गले प्रस्तुत गरेको छ । यो गीतले दशैंको रौनकलाई मात्र होइन, नेपालीहरूको एकता, संस्कृति र भावनात्मक सम्बन्धलाई पनि उत्सवको रूपमा प्रस्तुत गरेको छ ।
९. मालश्री धुन – परम्परागत सङ्गीत
मालश्री धुन, नेपाली संस्कृतिको एक अमर राग र दशैंको आगमनको सङ्केत हो । यो मङ्गल धुन दशैंको सुरुवातसँगै रेडियो, टेलिभिजन, मन्दिर र घर–घरमा गुञ्जिन्छ, जसले चाडको रौनकलाई जीवन्त बनाउँछ । नेपालीहरूका लागि यो धुन दशैंको ‘अफिसियल साउन्डट्र्याक’ जस्तै हो । मालश्री बिना दशैंको कल्पना गर्नु अपूर्ण लाग्छ । यो धुनले बच्चादेखि वृद्धसम्मलाई एकै ठाउँमा जोड्छ र परदेशमा रहेका नेपालीहरूका लागि पनि यो गीतले घरको सम्झना दिलाउँछ । मालश्री धुन दशैंको आत्मा हो, यो धुनले नेपाली संस्कृतिको गहिराइ र उत्सवको रौनकलाई एकसाथ समेट्छ ।
१०. आउँथ्यो दशैं (नयाँ हिट) – हेमन्त शर्मा र मेलिना राई
‘आउँथ्यो दशैं’ सन् २०२४ को दशैं गीतहरू मध्ये सबैभन्दा बढी हेरिएको र चर्चित नयाँ सिर्जना हो । गायक हेमन्त शर्मा र मेलिना राईको सहकार्यमा बनेको यो गीतले दशैंको आगमनलाई उत्साहपूर्ण र भावपूर्ण ढङ्गले चित्रण गरेको छ । नयाँ भएपनि यसको मधुर धुन र लिरिक्सले सदावहार बन्ने बलियो सम्भावना बोकेको छ ।
यो गीतले परदेशी नेपालीहरूको घर फर्किने चाहना, परिवारको मिलन र चाडको रौनकलाई समेटेर श्रोताहरूको मन जितेको छ । यो गीतले दशैँको खुशी र व्यथालाई एकसाथ समेटेर नेपाली सङ्गीतको धारालाई समृद्ध बनाएको छ ।
